วารสารมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร

บทความวิจัยชิ้นนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาลักษณะและความสัมพันธ์ของอนุภาคผู้ฉลาดและผู้โง่เขลาในนิทานประกอบสุภาษิตเขมร จำนวน 47 เรื่อง จากหนังสือประชุมเรื่องตำนานและนิทานพื้นบ้านเขมร       ภาคที่ 1-9 โดยนำดัชนีอนุภาคนิทานพื้นบ้านของสติธ ทอมป์สัน มาใช้ประกอบการศึกษา ผลการศึกษาพบว่า ตัวละครผู้ฉลาดและผู้โง่เขลาในนิทานประกอบสุภาษิตเขมรมีทั้งลักษณะสากลและลักษณะเฉพาะ โดยตัวละคร ผู้ฉลาดที่เป็นลักษณะเฉพาะ ได้แก่ สัตว์ที่มีขนาดเล็กและอ่อนแอ  ชายหนุ่มที่มีข้อบกพร่อง พ่อตา พระราชา แม่ม่าย และพระอินทร์  ส่วนตัวละครผู้โง่เขลาที่เป็นลักษณะเฉพาะ ได้แก่ พระสงฆ์ พี่เขย พ่อตา ชายหนุ่ม เด็กหญิง โจร พ่อแม่ ผี ยักษ์ ขุนนาง และรุกขเทวดา ตัวละครทั้งคนและสัตว์โดยมากเป็นตัวแทนของคนกลุ่มต่าง ๆ ในสังคมเขมร  พฤติกรรมของตัวละครผู้ฉลาดและผู้โง่เขลาจึงสามารถสะท้อนให้เห็นสภาพสังคม วัฒนธรรมเขมรได้  เมื่อศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างตัวละครผู้ฉลาดและผู้โง่เขลาพบว่ามี 5 ลักษณะ คือ 1) ความขัดแย้งระหว่างสัตว์ใหญ่กับสัตว์เล็ก  2) ความขัดแย้งระหว่างสัตว์กับมนุษย์ 3) ความขัดแย้งระหว่างมนุษย์กับมนุษย์ และมนุษย์กับสิ่งที่มีอำนาจเหนือมนุษย์ 4) ความเกื้อกูลระหว่างมนุษย์กับสัตว์  5) ความเกื้อกูลระหว่างมนุษย์กับมนุษย์  ความสัมพันธ์ดังกล่าวสะท้อนให้เห็นการใช้นิทานเป็นช่องทางระบายความคับข้องใจของประชาชนที่มีต่อข้าราชการและผู้น้อยที่มีต่อผู้ใหญ่  สะท้อนการสั่งสอนสมาชิกในสังคมถึงความสำคัญของปัญญา การเลือกคบมิตร  การเลือกคู่ครองและ    การใช้ปัญญาเกื้อหนุนกันระหว่างผู้ปกครองและผู้ใต้ปกครอง  นอกจากนี้ยังสะท้อนภาพชีวิตความเป็นอยู่และการปกครองของสังคมเขมรด้วย

คำสำคัญ :อนุภาค ผู้ฉลาด ผู้โง่เขลา นิทานพื้นบ้าน เขมร

This article aims to examine important characteristics and relationship between “the wise” and “the foolish” motifs in 47 Khmer fable tales. Documents were gathered from Prachum rueang tamnan lae nithan phuenban Khamen phakthi 1-9 (ประชุมเรื่องตำนานและนิทานพื้นบ้านเขมร ภาคที่ 1-9) and have been studied by Stith Thompsons’ method from his Motif-Index of Folk Literature. It is found from the study that the wise and the foolish characters in Khmer fable tales had both universal and distinctive characteristics. The wise, considered from their distinctive characteristics, were  weak and small animals, inferior men, fathers-in-law, kings, widowers and God Indra;  whereas the foolish  were Buddist monks, elder brothers-in-law, fathers-in-law, young men, little girls, thieves, parents, ghosts, giants, noble men and tree guardian spirits. Both human and animal characters represented each type of Khmer folks and reflected Khmer socio-cultural ways. Furthermore, the study reveals five types of relationship: 1) conflict between bigger and smaller animals 2) conflict between man and animal 3) conflict between men and/or man and supernatural being 4) friendship between man and animal 5) friendship between men. These relationships show how the Khmer common men release their stressed getting from the governors’ and/or the superiors deeds. It educates social members to realize how significant of cleverness, kinds of friends, mate selection and proper relation between the rulers and the subordinates, as well. It also reflected the Khmer ways of lives and governance system.

Keywords :Motifs, The wise, The foolish, Folktales, Khmer